نقش جان بر جان بی رمق مس
آوای میهن نیوز؛ مهران حبیبی: خیابان مسگرهای زنجان دیگر آن خیابان قدیمی نیست. صدای کوبیدن مس‌ها به گوش نمی‌رسد تنها چند مغازه در حال فروش ظروف مسی هستند. ظرفهایی که حکایت از قدمت و هویت زنجان دارد، هویتی که مدیون نقش‌های بر روی مس است.
روبروی پارکینگ امامزاده ابراهیم و در نبش خیابان، مغازه‌ای است که از بیرون چندان بی شباهت به دیگر مغازه‌های مس‌فروشی نیست اما آقای اسماعیل رحمانی رئیس هیات مدیره انجمن حمایت از شهروندان ارشد می‌گوید که باید به داخل مغازه برویم تا بدانیم چه هنری در آن نهفته است. وارد مغازه که می‌شویم تابلوهای زیبای مسی که هرکدام روایتگر داستان پنهانی از ناگفته‌های روزگار است، نظرم را به خود جلب می‌کند و گویی اینجا قطعه‌ای گمشده از تمام روزهای رویایی است که در هر دقیقه‌اش با نگاهی هنری زندگی را تجربه می کنی و حال پس از سالها دوری از آنها، دوباره نگاهت به نگاه تابلوهای بی‌نظیر این دو استاد قلم‌زن گره می‌خورد که نقش جان بر جان بی رمق مس زده‌اند.
اما انگار نگاههای خیره تابلوهای مسی، حکایتی دیرینه از نامهربانی‌ها را دوباره تکرار می‌کند و گویی روزگار مس‌های زنجان این‌روزها در پس به یغما رفتن شجره‌نامه‌شان کمی دلگیر است. مگر زنجان را با معادن مس و صنعت کم‌نظیر مسگری‌اش و چاقوی بی رقیبش نمی‌شناسند؟ پس چرا حالا هویت صنعتی این شهر که به قدمت تمام تاریخ این شهر شهرت دارد امروز در ویترین‌های استانهای دیگر با نام آنها جان گرفته است؟ از این همه غربت این صنعت ریشه‌دار استان، دلم به اندازه تمام لحظاتی که صدای چکش مسگرها در زنجان می‌پیچید، می‌گیرد. شاید دوباره باید چکش‌ها را از پستوهای غبارگرفته بیرون کشید و نقش زندگی را بر کالبد ورقهای مس حک کرد تا همگان برتعلق این صنعت به استان زنجان اعتراف کنند و باز دستان مهربان استادکاران، نقش ها را با لبخند جوانان همرنگ سازند. باید گامها را برای احیاء دوباره و بازشناساندن هویت صنعتی زنجان محکمتر و راسخ‌تر برداریم تا نسلهای بعد همچون نسلهای قبل بر وجود چنین هنرمندان و صنعتگرانی در استان زنجان ببالند و برای بقا و صیانت از نام و شهرت و پیشینه آن دست به قلم و چکش و ورقهای مس ببرند.
صدای دلنواز ضربه‌های آرام بر رو یک سینی مسی مرا از دنیای تابلوهای خاموش به دنیای پرهیاهوی روزهای تکراری برمی‌گرداند. دو استاد قلم‌زن در حال خلق نقش به یادماندنی بر ورقهای مس هستند. گویی با قلمهای حکاکی بر چهره ورقه‌های مس، نقش عشق می‌زنند و با تمام وجود امید را با حرکت هنرمندانه دستانشان تقدیم نفس‌های منقطع صنعت مس می‌کنند تا شاید دوباره صدای پرهیاهوی چکش‌های راسته مسگران، سکوت صنعت به خواب‌رفته مس را بشکند.
استاد احد صباغی و استاد علی چوپانی‌مقدم به گرمی ما را می‌پذیرند و به وسعت تمام ناگفته‌های به فراموشی سپرده شده استادان مسگر این دیار هنرپرور، با لبخند و ظرافتی هنرمندانه به سوالات ما پاسخ می دهند.
آوای میهن نیوز:: ضمن تقدیر و تشکر از اینکه در این گفتگو شرکت کردید لطفا بفرمایید از چه زمانی قلم‌زنی بر روی مس را آغاز کردید؟
** احد صباغی: ابتدا لازم می‌دانم از تمامی اهالی فرهنگ و هنر از جمله خبرنگاران که در راستای اطلاع‌رسانی صحیح در جامعه گام برمی‌دارند، تقدیر و تشکر کنم.
بنده معلم و فرهنگی بودم و در سال ۱۳۸۶ بازنشسته شدم، اگرچه رشته اصلی من علوم تجربی بود اما به هنر علاقه زیادی داشتتم و از دوران راهنمایی و دبیرستان در زمینه خوشنویسی و طراحی فعالیت می کردم و از سال ۱۳۸۳ نیز به کنده‌کاری علاقمند شدم و آرام آرام، قلم‌زنی را آغاز کردم و همچنان ادامه می دهم.
آوای میهن نیوز:: با توجه به اینکه شما هر دو استاد باهم و درکنار هم کار می کنید، آیا در زمینه قلم‌زنی از تجربیات یکدیگر هم بهره می برید؟
**صباغی: از آنجاییکه ما در دوران معلمی نیز باهم همکار بودیم و با اخلاق و خصوصیات رفتاری یکدیگر آشنا هستیم، همواره با هم مشورت می‌کنیم تا در صورت بروز مشکل، بتوانیم اشکالات و نقایص را به حداقل برسانیم تا کارها بدون اشکال باشد و همواره برای ارائه بهترین کار و هنر، از تجربه یکدیگر استفاده می‌کنیم.
** علی چوپانی‌مقدم: اجازه بدهید برگردیم به دورانی که ما مغازه داشتیم و پدرم آهنگر بود البته از کارکنان راه‌آهن بود اما مغازه آهنگری هم داشت و هرچه که امروز دارم از پدرم آموخته‌ام البته بنده استعداد و علاقه یادگیری خوبی دارم و هرشغلی که بگویید، از پس آن برمی‌آیم اگرچه بنده هم مثل دوست گرانقدرم، بازنشسته آموزش و پرورش بوده و رشته اصلی‌ام علوم تجربی است.
آوای میهن نیوز:: چطور شد که به سمت قلم‌زنی مس رفتید؟
** چوپانی‌مقدم: با توجه به اینکه به نقاشی، طراحی و مجسمه‌سازی علاقه شدیدی داشتم یک روز که در مسافرت بودیم و به استان اصفهان رفته بودیم، به بازار اصفهان هم سری زدیم و با استادان قلم‌زن اصفهانی آشنا شدم وفقط به قلم‌زنی آنها نگاه کردم وپس از بازگشت به زنجان شروع به کار کردم و سالها طول کشید تا با تجربه و علاقه خاصی، آثاری را خلق کنم البته من چاقوساز هم هستم و در سال ۱۳۸۶ با جدیت کار قلم زنی را آغاز کردم و در سال ۹۰ نیز به همراه آقای صباغی، مغازه‌ای را اجاره کردیم و و هردو در حرفه قلم زنی بر روی مس تمرکز کرده و همچنان ادامه می‌دهیم.
آوای میهن نیوز: بیشتر کارهایی که انجام می‌دهید چگونه است؟
** صباغی: بیشتر کارهایی که با قلم‌زنی بر روی مس انجام می‌شود، سفارشی است یعنی اغلب سفارش می‌گیریم و بعد کار انجام می‌دهیم از جمله کارهای سفارشی که داریم از تهران است که برای فروش به مسکو می برند و فردی که سفارش کار می‌دهد، مس‌های قلم‌زنی شده را برای فروش به مسکو می‌برد و در آنجا مشتری‌های خاص خود را دارد البته چند کار هنری مسی هم به ترکیه برده شد و ترکیه‌ای‌ها باور نکرده بودند که قلم‌زنی بر روی مس کار دست است و باور اینکه تصویر یک شخص به صورت برجسته بر روی مس قلم‌زنی شود برایشان امکان پذیر نبود و از آنجائیکه فردی که این تابلوهای مسی را به ترکیه برده بود کارشناس این هنر نبود، نتوانسته بود درخصوص قلم زنی با دست بر روی مس توضیح کافی و قانع کننده بدهد و همچنان ترکیه‌ای‌ها اصرار بر کارگاهی و ماشینی بودن تابلوهای قلم زنی مسی مذکور داشته و اصرار داشتند که کسی نمی تواند چنین نقش‌هایی را بر روی مس با دست و قلم خلق کند و این عدم توانایی و برنامه‌ریزی برای اطلاع رسانی از هویت تاریخی و صنعتی و هنری شهر زنجان واقعا تاسف انگیز است.
آوای میهن نیوز: آیا شما از استادان خاصی چنین حرفه ظریفی را آموخته‌اید؟
**چوپانی: قلم زنی هر دونفر ما تجربی است و تنها به خاطر علاقه‌ای که داشتیم، توانسته‌ایم به این مرحله برسیم و واقعا تمرین کرده و سالها در این زمینه کار کردیم.
** صباغی: اکثر کارهای ما تجربی است یعنی از کارهای دیگران الگو گرفته‌و با تجربه‌ای که بدست آورده‌ایم، تغییراتی را در قلم‌زنی ایجاد کرده‌ایم تا تابلوهای مس با نقش‌های مختلف در زمینه‌های هنری خلق شده است.
آوای میهن نیوز: آیا سعی می‌کنید این حرفه و هنر را به نسلهای آینده منتقل کنید؟
** صباغی: متاسفانه زندگی به سمتی کشیده شده که مردم تنها به درآمد می‌اندیشند تا خلق یک اثر هنری، و اگر ما دو نفر نیز قلم‌زنی را ادامه می‌دهیم فقط به خاطر عشق و علاقه‌ای است که به این هنر داریم البته با حقوق بازنشستگی، زندگی را سپری می کنیم و نمی توان بر روی درآمد حاصل از قلم‌زنی حساب باز کرد هرچند همواره خدا را شاکر و سپاسگزاریم که در این حوزه نیز فعالیت کرده و درآمدی نیز داریم.
آوای میهن نیوز: به نظر شما چرا این صنعت رو به فراموشی است؟
صباغی: مهمترین مسئله کشور ما موضوع صادرات است که متاسفانه نمی‌توانیم آنگونه که شایسته است به آن بپردازیم از طرف دیگر وقتی در کشورهای دیگر نمایشگاهی برگزار می‌شود و به ما اطلاع می‌دهند که در آن شرکت کنیم، به علت هزینه‌های بالای حضور در آنها، نمی توانیم در اینگونه نمایشگاهها شرکت کنیم درحالیکه با حضور و معرفی هنر و صنعت اصیلی مثل صنایع مربوط به مس می‌توان در راستای جلب مشتری و بازاریابی محصولات مسی نیز اقدام کرد اما متاسفانه شاهدیم که برخی بازرگانان و تجار که هیچگونه سررشته و اطلاعی از هنر و صنایع وابسته به آن ندارند، در اینگونه نمایشگاهها حضور پررنگ داشته ولی خبری از هنرمندان و صنعتگران هنرمند نیست لذا باید با حمایت از هنرمندان و به خصوص هنرمندان مسگر و قلم‌زنان که صنایع دستی بی‍‌‌نظیری تولید می‌کنند در راستای شناساندن پتانسیل‌های هنری و صنعتی ایران گام بردارند تا این هنر رونق بیشتری بگیرد.
آوای میهن نیوز:با توجه به سخنان شما، صنعت قلم‌زنی آرام آرام رو به فراموشی است برای جلوگیری از این اتفاق ناخوشایند چه اقدامی باید صورت بگیرد؟
** صباغی: استادکار قلم‌زن در زنجان زیاد است و از نظر مالی پذیرش کارآموز مقرون به صرفه نیست لذا برای آموزش چندان دستمزدی در نظر گرفته نمی‌شود و متاسفانه این دید مادی باعث شده که اساتید ما دیگر نتوانند آموزش داده و نیروهای حرفه‌ای تربیت کنند لذا باید برنامه‌ریزی شود تا صنعتگر فقط با دید مادی به این صنعت نگاه نکند، اگر دیدگاه ما تغییر کند این شغل نیز توسعه خواهد یافت.
آوای میهن نیوز:برای فهم بهتر هنر چه باید کرد؟
** چوپانی‌مقدم: هنر نیاز به ظرافت و پشتکار دارد مثلا هرچقدر بتوانیم قلم‌زنی را با حوصله و درک آن، عشق و علاقه انجام دهیم، بی‌شک بر نوع کار هم تاثیرخواهد گذاشت و مشتری نیز به ارزش کار پی خواهد برد اما نکته مهم این است که متاسفانه صنعت مس را حضور برخی از افراد که بعلت عدم موفقیت در سایر مشاغل و تنها به صرف داشتن سرمایه رو به این حرفه و شغل آورده‌اند، تهدید می‌کند و باید در این خصوص چاره‌ای اندیشیده شود تا این صنعت و هنر در دست اهل فن و عرق جبین ریخته در این هنر باقی بماند و نیروهای کارآمد تربیت شود.
آوای میهن نیوز: با وجود اینکه زنجان مهد مس است اما شنیده شده که مس اصفهان نیز در زنجان فروخته می‌شود دلیل این امر چیست؟
** چوپانی‌مقدم: متاسفانه عده‌ای تنها به نظور کسب سود وارد این صنعت شده و دستگاههای جدیدی وارد استان کرده‌اند و مس‌های ساخته شده زنجان را بدون مهر به اصفهان می‌فرستند و مجددا آنها مهر اصفهان را بر روی همان مس‌ها حک کرده و به نام کار خود در بازار ارائه می‌دهند و به همین دلیل برخی از کارهای مسی با مهر اصفهان ارزانتر فروخته می‌شود.
آوای میهن نیوز: درحال حاضر چرا زنجان در این صنعت کهن ریشه دار محلی خود شاهد پس رفت است؟
** چوپانی‌مقدم: متاسفانه در این صنعت به کالاهای ساده و پیش‌پاافتاده همچون کاسه و سماور و لیوان مسی توجه می شود در حالیکه ما باید نه تنها به فکر تولید این کالاها باشیم بلکه باید به دنبال خلق و تولید کالاها و محصولات دست اول که تا حال تولید نشده، برویم و به فکر بازارهای فرااستانی و منطقه‌ای و حتی صادرات به خارج از کشور باشیم تا ضمن معرفی این صنعت و هنر دیرینه ایرانی زنجانی به جهانیان، درخصوص رونق بازارهای کالاهای اصیل ایرانی نیز اقدام نماییم.
آوای میهن نیوز: آیا از خلق هنر بر روی مس راضی هستید؟ یعنی کار خودتان را قبول دارد؟
** چوپانی‌مقدم: همواره در حال کارکردن به آقای صباغی می‌گویم که از کارهای خودم راضی نیستم چراکه خلق اثر باید شاهکار باشد و ما هنوز راه زیادی تا خلق یک اثر ماندگار داریم چراکه در دوران قدیم بدون امکانات، آثاری را خلق می‌کردند که ماندگار می‌شد. درکل هنوز آثار و کارهای هنری‌ام نتوانسته مرا راضی کند و باید بیشتر تلاش کنم.
** صباغی: آقای چوپانی در این زمینه درست می‌گویند اگر ما ادعا کنیم که همه کارهای ما بی‌عیب و نقص است دیگر نمی‌توانیم آثار دیگری خلق کنیم.
آوای میهن نیوز: آیا حرفه قلم‌زنی را به دیگران هم توصیه می‌کنید؟
** چوپانی‌مقدم: برای کسانی که بخواهند درمورد قلم‌زنی و کار مس اطلاعاتی کسب کنند، توضیح می‌دهم چراکه اگر اینگونه نباشد این صنعت به فراموشی سپرده خواهد شد و البته چون روزگاری معلم بوده‌ایم، همواره سعی می‌کنیم با دقت و ظرافت در این خصوص توضیح داده و نظر دیگران را به این صنعت جلب کنیم.
آوای میهن نیوز: نظرتان درمورد انتقال هنر به نسل آینده چیست؟
** صباغی: متاسفانه در زمان حاضر، موضوع توجه به هنر و انتقال آن به افراد و نسلهای دیگر کمرنگ شده است به طوریکه استادان ما دیگر نمی‌توانند تجارب خود را در اختیار نسل آینده قرار دهند و هنوز این موضوع نامشخص و بلاتکلیف مانده است امیدواریم مسوولان و هنرمندان و استادکاران به ویژه درحوزه مس و قلم زنی تدبیری بیندیشند تا این هنر بی‌نظیر بومی همچنان زنده و پویا بماند و با استقبال نسل جوان و همت و آموزش استادکاران و حمایت مسوولان شاهد رونق در کشور و انتقال این هنر و صنعت به نسل آینده باشیم.
کلام آخر:
واما در حوزه مس با وجود دهها کارگاه تولید مس و مراکز فروش در استان هنوز بازارچه رسمی یا نمایشگاه دائمی مس در زنجان وجود ندارد تا در کنار جاذبه های گردشگری به جذب سرمایه گذار و خریدار نیز کمک کند راه‌اندازی شهرک‌های بازار مس در بخش‌هایی از زنجان از جمله در حاشیه منطقه گردشگری گاوازنگ می‌تواند به رونق تولید و کسب و کار و جذب مشتری و گردشگر کمک کند ضمن اینکه تلفیق بازارچه و کارگاه تولیدی و ایجاد مراکز جذب ایده های مشتریان منجر به تنوع محصول و افزایش اقبال عمومی از این تولید شده و استمرار و شکوفایی و درنتیجه رونق تولید این محصول ارزشمند هنری و صنعتی بومی استان زنجان را به همراه خواهد داشت.
