حمله زباله ها به تاریخ
میهن نیوز–درختهای بلند کنار رودخانه زنجان رود فضای بهار را دوچندان لطیف کرده است صدای آب با نجوایی گوش نواز انسان را به آرامشی خاص دعوت میکند، به دنبال رودخانه و با ترانههای آب حرکت می کنی،درمیان زنجانرود آنطرف تر از جاده زنجان- بیجار، پلی به قامت قسمتی از سلول های تاریخ همچنان استوار ایستاده است و گویی تو به تاریخ رسیده ای، اما حمله زباله ها و نخاله ها حکایت دیگری را رقم زده وبوی بد آب گندیده حال انسان را خراب می کند، حالا دیگر پل میر بهاءالدین زنجان، اثری که ثبت ملی رسیده است حال و روز خوبی ندارد، تک تک آجرهای پل با تو حرف می زنند و راز سالهای دور را می توان در ستون های ایستاده این پل قدیمی دید، افسوس که هجوم زباله ها از یک سو و هجوم نخاله ها از سوی دیگر نفس کشیدن پل را به نشانه رفته اند
و گویی تاریخ در محاصره زباله ها و نخاله هاست، بخش کناری پل میربهاالدین آلاچیق های زیبا با چمن ها و درختان نچندان سرحال سعی دارند رهگذران را برای مدتی کوتاه و استراحتی کوتاه تر میهمان خود کنند اما بوی زباله، توان ایستادن را گرفته است وآنها را به فکر وا میدارد که این پل تاریخی چرا در هجوم زباله ها گرفتار شده است آنسوتر چند جوان که اهل زنجان هستند در کنار پل و نزدیکی آب بساط کباب شان به راه است و می گویند خواستیم برای ساعتی از شهر دور باشیم اما بوی زباله ها و آب راکتی که کمی آن طرف تر دیده می شود نمی گذارد در اینجا استراحت کنیم.
بالای پل حکایت دیگری دارد. آجرهای کف یا همان سنگ فرش های پل که سالهاست آنرا از باد و باران محافظت کرده اند در حال از بین رفتن اند و چند جوان موتورسوار که شاید ارزش ثبت ملی و تاریخی نمی دانند در کنار موتور های شان با یکدیگر به صحبت نشسته اند و گاهی به عکس هایی که گرفته می شود می خندند! حکایت عجیبی است که هنوز پس از گذشت ۴۵ سال از ثبت ملی این پل، مسئولان پی به ارزش آن نبرد ه اند و اینک این پل تاریخی در میان انبوه زباله ها با قامتی استوار اما نگران ایستاده است و اکنون دغدغه تمام میراث دوستان و مردم رسیدگی به وضعیت پل است، هرچند رسانهها بارها و بارها از مسئولان پیگیر شدند که چرابه وضعیت اسفبار این پل تاریخی رسیدگی نمی شود اما متاسفانه تاکنون نتیجه ای نگرفته اند!
با اینکه اسم این پل شاید به پل زباله ها تغییر نام دهد و همنشینی اجباریاش با زبالهها حکایت از بی خیالی مسوولان دارد و ماجرای زبالهها و این پل ماجرای جدیدی نیست، چراکه گلایههایی چند سال پیش یحیی رحمتی، مدیرکل سابق میراث فرهنگی زنجان که در رسانهها منتشر شد؛ گواه این موضوع است،رحمتی آن روزها از تلمبار شدن زبالهها در اطراف این پل تاریخی گلایه کرده و گفته بود: هدایت فاضلاب شهری عامل اصلی تجمع زبالهها در اطراف پل میربهاءالدین زنجان است. او البته در آن زمان رسیدگی و حل این مشکل را یکی از اولویتهای کاریاش عنوان کرده و قول رسیدگی به این موضوع را داده بود.اما نتوانست یا نشد.
بودجه بیاید، زباله میرود
مدیرعامل انجمن تاریخ و فرهنگ زنجان میگوید: شما اگر نقشه زنجان را پیشرویتان بگذارید تقریبا در منتهیالیه جنوبی شهر زنجان، رودخانه زنجانرود را میبینید که به آن زنجانچایی هم میگویند. از آنجا که شیب شهر از شمال به جنوب است، تمام فاضلابها و آبهای مازاد خانگی و صنعتی و … از بالادست میآید و داخل این رودخانه میریزد.
فاضلی، می افزاید:روی این رودخانه هم سه پل وجود دارد: پل میربهاءالدین، پل سردار و پل سید. این وضعیت زباله هم فقط محدود به یک پل نیست و در کل این مسیر زبالهها یک معضل بزرگند و برای رسیدگی به آن بودجهای مورد نیاز است که میگویند چنین بودجهای در زنجان وجود ندارد و الان بهخاطر همین فقدان بودجه، همه پروژههای عمرانی شهر خوابیده است.
زمانی شهرداری در راستای خرید تورهای بزرگ برای این پل برنامه ای به شورای شهر داد که با مخالفت شورا مواجه شد وطرح مسکوت ماند.
بهرام بیات، یکی از کارشناسان معماری و فعالان اجتماعی زنجان هم از سرنوشت عجیب این بنای تاریخی با وجود معماری تحسینشدهاش میگوید: «من از وقتی که یادم هست این پل غرق در زباله بوده و وضعش بهتر که نه، بدتر هم شده است و متاسفانه اگر برای حل این معضل نیاز به هماهنگی بین دو نهاد میراثفرهنگی و شهرداری بوده، در تمام این سالها این هماهنگی انجام نشده که اگر شده بود، وضع پل این نبود.»
این فعال اجتماعی، تجمع این همه زباله را دلیلی برای مغفول ماندن این اثر تاریخی در بین دیگر آثار تاریخی زنجان میداند و میگوید: «تجمع این زبالهها حتی برای گردشگرانی هم که وارد زنجان میشوند خوشایند نیست و با اینکه یک مجموعه گردشگری تفریحی در کنار آن ساختهاند که آلاچیق و … دارد اما در این سالها بهخاطر بوی نامطبوع زبالهها و آلودگیشان کاملا بلااستفاده مانده است.
میراثفرهنگی کجاست؟
نوک پیکان انتقاد این کارشناس معماری، اینجا دقیقا به سمت میراثفرهنگی زنجان برمیگردد و بیات میگوید: میراثفرهنگی بهعنوان متولی اصلی بناهای تاریخی مگر کاری جز حفاظت از این بناها دارد؟! در بحث معماری هم یکی از عوامل مهم در بحث نگهداری بناها، بحث حفاظت از آنهاست درحالیکه ما در این بنا هیچگونه حفاظتی به چشم نمیبینیم. انگار بنا به حال خودش رها شده باشد. حتی اگر بحث زباله را به شهرداری نسبت دهیم، بحث نوشتن یادگاری روی پایههای پل و سوزاندن آتش زیر آن و تجمع معتادان، دقیقا در حیطه کاری میراثفرهنگی است اما به آن توجه نمیشود.
پای صحبت زنجانیهای دیگر هم اگر بنشینید هنوز روزهای خوش این پل تاریخی را یادشان نرفته؛ روزهایی که زنجانرود خروشان پیش میآمد و جریان آب زلالش از زیر پل میگذشت. حالا اما نه از آن آب خروشان خبری هست و نه از زلالیاش. حالا آب با خودش چیزی جز آلودگی نمیآورد و همین است که مردم فکر میکنند شاید باید خود میربهاءالدین زنجانی دوباره به این دنیا برگردد و حال و روز پلش را ببیند و برای آن چارهای بیندیشد.
پل در وضعیت بدی قرار ندارد!
مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایعدستی زنجان پیش از این در مصاحبه با جام جم گفته بود” بعد از انتشار تصاویر پل، در اسرعوقت به وضعیت محیطی آن رسیدگی شده و دیگر زبالهای در حوالی آن پیدا نمیشود!
امیر ارجمند، دلیل تجمع این همه زباله را نزدیکی این پل به شهر عنوان میکند و میگوید: متاسفانه مردم زباله میریزند و رودخانه هم از بالادست این زبالهها را با خودش به زیر پل میآورد. وجود زباله در هر رودخانهای هم طبیعی است و برای حفظش نیاز به پاکسازی و جمعآوری دارد، در این ماجرا هم شهرداری سریع وارد عمل شد و کاملا فضا را پاکسازی کرد!
مدیر کل میراث زنجان اما دلیلی برای اینکه میراث فرهنگی وارد عمل شود و از این اثر تاریخی به شکل ویژهتری حفاظت کند، نمیبیند و میگوید پل در وضعیت بدی قرار ندارد!
به راستی زبالهها تهدید جدی برای این اثر تاریخی هستند و چند سال قبل پویشی در زنجان راه انداخته شد تا به وضع این زبالههای متعفن رسیدگی شود.
مسوولان در آنزمان قبول کردند این معضل شایسته یک اثر تاریخی ثبتملیشده نیست. همان موقع هم کامیون و لودر آوردند و یک هفته طول کشید که محدوده پل را پاکسازی کنند، اما کمی بعد باران آمد و دوباره حجم انبوهی از زباله از بالادست رودخانه راهی این قسمت شد.
نگاهی گذرا به تاریخچه پل میر بهاالدین زنجان
پل میر بهاءالدین زنجان یا پل کهنه در محور جنوبی حومه شهر زنجان در مسیر زنجان به کردستان بر روی رودخانه زنجانرود قرار دارد.
شهر زنجان جزو شهرهای شمال غرب ایران بوده که از جمله زیباترین و تاریخی ترین شهر های ایران به شمار می رود و آب و هوای فوق العاده مطبوع در زنجان موجب شده که به مقصدی محبوب برای گردشگران تبدیل شود. همچنین فرهنگ مردم شهر زنجان و مهمان نوازیشان زبانزد عام و خاص می باشد و از طرفی باید توجه داشته باشید که در این شهر جاذبه های گردشگری و تاریخی متعددی واقع شده که یکی از آنها پل میر بها الدین است.
پل میر بها الدین که با نامهای پل اژدهاتو و پل کهنه نیز شناخته میشود، از جاهای دیدنی زنجان است. این اثر باقیمانده از دوران حکومت ناصرالدین شاه قاجار و ساخته شده در اوایل قرن ۱۴ هجری قمری است که در نمای درونی بزرگترین طاق آن، تاریخ احداث و نام مطهر حضرت علی (ع)، آن هم به صورت قرینه و با خط زیبای معقلی، حک شده است. این پل در مسیر جادهی زنجان به کردستان و روی رودخانهی زیبای زنجانرود، توسط حاج میرزا بهاءالدین زنجانی از تجار وقت و با مصالحی همچون آجر بنا شده است.
این پل حدود ۱۰۰ متر طول دارد و عرض آن با احتساب جانپناهها، به ۶/۷۰ متر میرسد. ارتفاع پل در بلندترین نقطه آن از سطح رودخانه حدود ۱۱ متر است و دارای سه دهانه با طاق جناغی میباشد که دهانه میانی از دو دهانه دیگر بزرگتر است.
پایههای پل روی سطح سنگفرش شده قرار دارد و از قطعات سنگ تراشیده و ملات آهکی ساخته شده و تا ارتفاع ۱/۴۰ متری سطح آب، بالا آمده است. در این ارتفاع، پاکار طاق و بدنه اصلی پل با آجرهایی به ابعاد ۵×۲۴×۲۴ سانتیمتر شروع میشود. روی هر یک از پایهها دو غرفه بر روی یکدیگر ساخته شده است. این غرفهها علاوه بر عبور دادن آبهای طغیانی، وزن و فشار وارد بر پایهها را نیز کم میکنند. علاوه بر این تدبیر، برای کاهش وزن پل، فضاهای جانبی سه دهانه بزرگ پل را به صورت توخالی درآوردهاند تا طاقها توان بیشتری برای تحمل فشار داشته باشند.
حرف آخر
این روزها پل تاریخی و ثبت ملی شده میربهاءالدین زنجان اصلا حال و روز خوشی ندارد واگر از حمله زباله ها جلوگیری نشود شاید فاضلاب رها شده در زنجان رود به مرور زمان باعث تخریب این پل گردد که در آن زمان غصه خوردن هیچ فایده ای ندارد. لذا مسوولان تازه نفس دولت انقلابی باید در راستای پاکسازی این منطقه پای کار بیایند چراکه تاریخ به سادگی ماندگار نیست./ مهران حبیبی