کم آبی واقعیتی که سراب نیست
آوای میهن نیوز – گفتگو: کمشدن آب و خشکسالی بحرانی است که در سال های اخیر مردم کره خاکی را آزارداده است و البته این وضعیت بغرنج در کشور ما با وضعیت آب و هوایی گرم و خشک بیشتر نمایان بوده و از رودخانهها و چشمههای خروشان، سرابی بیش باقی نمانده است.
بارش های کم در سال های گذشته و مضاف بر آن در زمستان ۹۹ ودر زمان حاضر دست به دست هم داده تا روزهای تابستانی کم آبی را پیش رو داشته باشیم واگر آب های زیرزمینی مدیریت نشود در سال ۱۴۰۱ با مشکلات عدیده کم آبی مواجه خواهیم شد
در لابلای همه مشکلاتی که مردم مناطق روستایی وشهری و کم برخوردار برای دسترسی به آب آشامیدنی با آن دست و پنجه نرم می کنند، دیدن تصاویر زمین های خشک کشاورزی هم تلخی دیگری دارد.
همجواری برخی نقاط با جنگل، امکانات فراوان در حوزه کشاورزی، باغداری و دامداری هم نتوانسته مرهمی بر زخم کم آبی کشور باشد و آنچه این روزها در کنار شیوع ویروس کرونا آزار دهنده است اینکه این روزها ایران تشنه است و بسیاری از رودخانه ها، چشمه ها و سدها یا خشک شده و یا در حال خشک شدن هستند.
زمانی این مسئله بیشتر به چشم می آید که راهکارهای مقطعی و کوتاه مدت هم نتوانسته دردی از بی آبی ، کم کند و اقداماتی همچون کاهش و مدیریت مصرف آب و قطعی ها چندان کارساز نبوده چرا که آب از سرچشمه، خشک است، اگرچه گاها در برخی از روستاهای استان زنجان فقط یک یا دو ساعت در شبانه روزآب وصل است ومردم در ساعت خاصی می توانند از آب شرب وبهداشتی استفاده کنند، که آن هم باید مدیریت شود.
نگاهی به آخرین اطلاعات و گزارش ها از نقاط مختلف کشور نشان می دهد که شرایط به هیچ وجه مطلوب نیست و در این میان کشاورزان و روستاییان شاید این مشکل اساسی را بیشتر درک کنند چرا که کشاورزی و دامداری آنها ارتباط مستقیم با آب دارد و ثمره یک سال تلاش و همت در بی آبی، چیزی جز نابودی و زمین بایر و خشک نخواهد بود.
امید است برای آینده (زیرا در زمان کنونی راهی جز کاهش مصرف نیست) با ایجاد چشم انداز دقیق و اصولی به راهکارهای بلند مدت و موثر رسید و از همفکری متخصصان بهره گرفت تا اندوخته های آبی کشور به بهترین روش مدیریت شود.
به همین منظور با حضور در دفتر مدیر عامل شرکت آبفای استان زنجان با وی به گفتگو نشستیم واز مشکلات طرح اقدام ملی مسکن و موارد کم آبی ووضعیت آب استان پرسیدیم که در ادامه آمده است.
*درمورد زیر ساخت های صنعت آب در استان و مشکلات طرح اقدام ملی مسکن چه نظری دارید؟
*با توجه به تجربه قبلی در مورد مسکنهای مهر که گاهی با تنش هایی نیز روبرو بود سعی کردیم نقشه راهی داشته باشیم البته استان زنجان جزو استان هایی بود که مشکل زیر ساخت و تامین آب و فاضلابش را برطرف کردیم اما تعهداتی که قرار بود اجرایی شود اجرایی نشد بعد از آن تجربه وارد طرح اقدام ملی مسکن شدیم و اخیرا نیز قانون جهش تولید مسکن نیز مصوبه مجلس شورای اسلامی است به این مقوله ها اضافه شده البته دراین دو بحث نیز به زیرساختها اشاره شده و گاهاً سهوا یا عمدا به آن توجه نمیشود . در قانون طرح اقدام ملی مسکن تبصره ۸ بودجه سال ۹۹ بودجه پیش بینی شده بود که در ۱۴۰۰ نیز مجدد تکرار شد و قرار شد از منابعی که سازمان ملی مسکن در اختیار دارد برای ایجاد زیر ساختاها هزینه شود که برای جانمایی اجرای این پروژه ها ابتدا باید با وزارت نیرو هماهنگی می شد که به لحاظ ایجاد زیرساخت مشکلی نداشته باشیم، هرچند این هماهنگی اتفاق نیفتاده است که با این موضوع کاری نداریم.
* یعنی شما از حق خود گذشتید؟
** نه اینگونه نیست که ما از حق خودمان بگذریم اما بالاخره در شهر زنجان محدودیت مکان وجود داشت و همچنین بحث دیگر موضوع تامین مالی این زیرساخت ها بود، که طبق قانون از منابع سازمان ملی مسکن ۳۰ درصد منابعی را که در اختیار دارد برای ایجاد زیر ساختار هزینه باید هزینه شود که تا به امروز ریالی هزینه نشده است، در همین شهر زنجان نزدیک به ۱۷ تا ۱۸ هزار واحد قرار است ساخته شود و بخشی هم در غرب و شرق زنجان که هر دوی آنها خارج از محدوده خدمات شرکت های آب و فاضلاب است ساخته شده است لذا ما در آن مکان تاسیسات چندانی نداریم اگرچه در مجاورت و تأسیسات ما قرار دارد اما دلیل بر این نمی شود که ما بگوییم زیر ساخت ها آماده است. لذا تاسیسات مورد استفاده برای آن محدوده طراحی شده است نه برای مکان های دیگر ، نزدیک به ۴۰ تا۵۰ هزار نفر قرار است در این مجموعه های اقدام ملی ساکن شوند،یعنی نزدیک به جمعیت شهر خرمدره و این موضوع تاسیسات آب و فاضلاب و منابع جدید تامین آب میخواهد در این خشکسالی های اخیر منابع ما نیز کم شده است و در منطقه شهر زنجان نیز سر به سر در حال عبور است بحران آب داریم و وضعیت منابع زیرزمینی نیز دست کمی از این موضوع ندارد و افت سفره های زیرزمینی نیز مزید بر علت شده است.
در بحث شرق زنجان مسئله حاد تر است چراکه تاسیسات را باید انتقال دهیم و تراکم جمعیت نیز بیشتر است چرا که ما گلشهر کاظمیه را داریم زمین هایی که اخیراً تعاونی مسکن فرهنگیان شروع کرده است و اقدام ملی را نیز به آن اضافه شده است لذابلندمرتبهسازی در آن مکان بسیار زیاد است و با توجه به این موارد انتقال آب به سمت شرق نیز با تمهیداتی باید انجام شودلذا خط انتقال جدید میخواهد و مخزن جدید اما همه اینها را طراحی کردیم بخشی از خط انتقال را نیز شروع کردهایم طبق همان تفاهمنامه سال۹۹ که با راه و شهرسازی داشتیم و به صورت امانی آغاز شده است. البته قرار بود و تامین مالی این موضوع مشخص و پرداخت گردد که اکنون در سال ۱۴۰۰ هستیم ریالی پرداخت نشده است.
*در زمان حاضر پروژه آب و فاضلاب در چه مرحه ای است؟
** شرکت آب و فاضلاب استان این طرح را آغاز کرده است و اکنون به پیمانکار، بازاری و دیگران بدهکاراست وخط جمع آوری نیز به همین صورت انجام شده و تاسیسات فاضلاب آن نیز طراحی شده اما با توجه به هزینه بالا فعلاً متوقف شده تا تعیین تکلیف شود، طرح اقدام ملی چه در شهر زنجان و چه در شهرهای دیگر نیز به همین روال ادامه دارد لذا نیاز است با توجه به قانونی که در بودجه سال ۹۹ و ۱۴۰۰ بود تامین منابع شود و ما نیز ادامه کار را داشته باشیم لذا ما توانایی این را داریم که این کار را ادامه دهیم اما نیاز است که زیر ساخت های آن اجرا شود و این موضوع نیز هزینهبر است.
* اعتبار لازم برای این پروژه چقدر است؟
** کل تامین آب در استان زنجان نزدیک به ۲۵۰ میلیارد تومان اعتبار میخواهد و بحث جمع آوری فاضلاب نیز در حدود ۱۶۰ میلیارد تومان هزینه نیاز دارد و این موضوع را به سازمان مدیریت و بودجه و هم به اداره کل راه و شهرسازی و هم به وزارت نیرو اعلام شده و وزارت نیرو هم معتقد است که این موضوع باید از طریق راه و شهرسازی پیگیری و اقدام گردد چرا که طبق قانون منابعی در اختیار ه طرح ملی مسکن قرار داده شده است و در بحث قانون جدید جهش تولیدمسکن که اخیراً مصوب شد و در ماده ۱۶ آن تصریح می کند شرکت های خدمات رسان صرفاً باید حق انشعاب دریافت کنند اما در ماده ۳ نیز تاکید شده که یک صندوق توسعه ایجاد شده که باید زیرساخت ها از این محل پرداخت گردد و همچنین در بند دیگری آمده که در جانمایی این مسکن ها باید با وزارت نیرو هماهنگی شود اما عملاً این اتفاق نیفتاده است هرچند ما مشکلی نداریم چرا که بخش خصوصی یا دولت می تواند مسکن ایجاد کند و ما نیز شرکت به عنوان شرکت خدماترسان خدمت رسانی کنیم اما با توجه به اینکه مایک شرکت خدمات رسان هستیم و از دولت بابت منابع مالی و حقوقی ریالی دریافت نمیکنیم باید بتوانیم جوابگوی هزینه ها وپرداخت حقوق باشیم.
*زیرساخت ها در داخل مجموعه برعهده کیست؟
** راه و شهرسازی در حال احداث زیرساخت ها در داخل مجموعه می باشد یعنی تاسیسات آب و فاضلاب در حال انجام است. طبق قانون ۲۴ و ۲۵ زمین شهری، هر شهری که ایجاد می شود باید از طریق همان مجموعه زیر ساخت ها در داخل شهرک ایجاد شود اما نظارت آن با ماست.در بحث آبرسانی به یک منطقه و جمع آوری فاضلاب فقط جمع آوری و ایجاد یک شبکه مد نظرنیست بخشی از آن ایجاد شبکه داخلی و توزیع آن است و بخش دیگر آن انتقال آن به منبع اصلی است ویک منابع جدیدی می خواهد.
آب، لوکالی محلی است وبرای هر نقطه باید تأمین آب شرب از همان محل انجام شود در استان زنجان نیز محدودیت منابع داریم که باید مدیریت شود ما کنار دریا نیستم که بگوییم آب شیرین کن نصب میکنیم گرچه هزینه آن بسیار زیاد است.
*سرانه مصرف در زنجان چقدر است وپروژه طرح اقدام ملی مسکن آیا تاثیری بر آب خواهد داشت؟
** سرانه مصرف در زنجان عدد بالایی است البته یک سرانه تولید داریم و یک سرانه مصرف که اختلاف این دو مورد می شود درآمدی که ما دریافت نمی کنیم و در زنجان به ازای هر نفر در شبانه روز ۲۰۰ لیترآب مصرف می شود ما برای منطقه شرق زنجان باید یک مخزن ۱۵ هزار متر مکعبی احداث کنیم که زمین آن را تامین کردهایم که در جاده دو اسب قرار دارد و یک خط انتقال رفت و برگشت داریم که جمعا ۱۳ کیلومتر میشود که خطوط رفت آن را به اتمام رسانده ایم و قسمت کوچکی از سمت علومپزشکی داریم که منتظر مجوزهای آن هستیم تا اجازه عبور خط انتقال را بدهند و از مخازن اصلی انتقال بدهیم به شهرک های شمال شرقی زنجان که یکی از آنها نیز طرح اقدام ملی است که خط انتقال رفت آن کار شده و امیدواریم که بقیه نیز انجام گردد و همینطور یک ایستگاه پمپاژ دیگری نیز در ایستگاه گلشهر کاظمیه نیاز بوده که مراحل پایانی آن در حال انجام است که تا فصل گرمای سال آینده نیز سعی می کنیم این مواردی که کارآنها آغاز شده وارد مدار بهره برداری گردد.
این طرح ها دیون بسیار بالایی دارد وبا توجه به قولی که این دوستان داده بودند طرحها را آغاز کردیم اما قول آنها عملی نشد و عملا هزینه ها باقی مانده است.
در خصوص مسکن های حمایتی ما خودمان قوانینی داریم که بابت این موارد حق انشعاب نیز دریافت نمیکنیم و بقیه موارد نیز باید طبق قانون هزینه های آن پرداخت گردد و تاکنون در خصوص جهش تولید مسکن مذاکره ای نداشتیم و این پروژه هایی که داریم همگی مربوط به اقدام ملی مسکن است.
* در مورد کم آبی صحبت کردید، لطفا بفرمایید در زمان حاضر وضعیت سال آبی را چگونه ارزیابی می کنید؟
** سال آبی ۱۴۰۰ که از مهر ماه آغاز شده تا تاریخ ۲۵ دی ماه نسبت به سال گذشته ۲۰ درصد کمبود بارندگی داشته ایم و نسبت به سال گذشته ۱۲ درصد سال کم بارشی را داشته ایم، امیدواریم کارشناسی هواشناسی درست نباشد و پس از این بارش های خوبی را داشته باشیم.با توجه به اینکه امسال پاییز خشکی را شاهد بودیم و بارندگی نداشتیم با بارندگی اخیر جبران مافات نخواهد شد و پیش بینی میکنیم برای سال آینده نیز وضعیت مناسبی در خصوص آب نداشته باشیم.
در دوره یک ساله با وضعیت شدید خشکسالی مواجه خواهیم بود و این اطلاعات از مرکز اطلاعات آمار و مرکز پایش خشکسالی کشور استخراج شده است لذا بر این اساس پروژه هایی که اجرا می شود باید برنامه ریزی شود تا در آینده با مشکلاتی مواجه نشویم.
منابع تامین آب در استان در چه وضعیتی است.
منابع تامین آب در استان متکی به منابع زیرزمینی است، بالغ بر ۷۵ درصد تامین آبمان از طریق منابع زیرزمینی انجام می شود و سد کینه ورس تامین آب شهرهای ابهر و خرمدره و سد تهم نیز تامین آب شرب زنجان را انجام می دهد و بقیه استان نیز متکی به منابع زیرزمینی است و از طریق چاههای تامین آب و قنات ها وچشمه ها تامین می شود.
* خشکسالی در روستاها بیشتر است یا شهرها؟
** خشکسالی در روستاها با تغییر اقلیم، بسیار تاثیر منفی گذاشته است، در شهرها نیز با توجه به اقداماتی که صورت گرفته وضعیت بهتری نسبت به روستاها ایجاد شده است اما در روستاها با توجه به این که متکی به منابع سطحی و زیر سطحی هستند و متاثر از اقلیم مشکلات زیادی را شاهد بوده ایم در سال گذشته و ابتدای امسال نزدیک به ۲۵۱ روستا را داشتیم که مشکل کم آبی داشتند و اقداماتی که انجام شد ۱۶۶ مورد از آنها برطرف شد و اکنون نیز در بیش از ۲۰۰ نقطه استان پروژه در حال اجرا داریم و اکنون نیز در روستاها سیصد و در شهر نیز ۲۱ شهر از این پروژه ها برخوردار خواهند شد که امیدواریم بتوانیم مشکل تنش آبی سال آینده را برطرف کنیم.
* مشکلات روستاها از چه جنسی است؟
** در روستاها چند عامل باعث می شود که کم آبی تشکیل شود که مهمترین آنها خشکسالی است به عنوان مثال در چند روستا کف شکنی انجام دادهایم اما متاسفانه پس از چند مدت دوباره چاه آب خشک شده است مخصوصاً در منطقه ماهنشان که آبهای زیرزمینی نداریم و تنها متکی به آب سطحی هستیم اکثر خشکسالی ها در این منطقه اتفاق می افتد یا منابع آبی که در نزدیکی روستا ها با ۲۰۰ یا ۳۰۰ کیلومتر وجود داشت اکنون به ۲ کیلومتر رسیده است. قنات ها و چشمه ها خشک شده است. یک مجتمع آلاچمن داریم که ۲۵ روستا را آب می دهد که مابین ایجرود خدابنده و بخشی از زنجان قراردارد از طرفی تنش های اجتماعی نیز وجود دارد که در برخی از مناطق اجازه نمیدهند از آب آنجا استفاده کنیم و این معضل ایجاد میکند، در بخش خشکسالی نیز مازاد الگوی مصرف است که در روستاها از آن استفاده می کنند در برخی از روستاها نیز تنش ها فصلی است و تنها در فصل تابستان مشکل دارد چراکه مازاد الگوی مصرف در این روستا بیشتر است و سطح آب ها بسیار پایین است ، در روستاها ۵۰ درصد آب بهای شهری پرداخت می شود، برای شرکت آب وفاضلاب ۱۸۰۰ تومان هر متر مکعب آب تمام می شود که ما در شهرها هر متر مکعب را ۸۰۰ تومان تومان ا حساب میکنیم اما در روستا این عدد به ۴۰۰ تومان می رسد و به دلیل اینکه قیمت ها نازل است روستاییان سعی میکنند آب باغچه و کشاورزی محدوده شان را از این آب استفاده کنند اگر چه در زمانی از آبهای سطحی برای درختان استفاده میشد اما به دلیل خشکسالی اکنون از آب شرب استفاده میکنند و این موارد باعث شده که ما با مشکلاتی مواجه شویم همچنین بحث دام سنگین و سبک شان را نیز از طریق آب شرب تامین می کنند لذا الگوی مصرف سه چهار برابر شده و در کل کشور هم این موضوع صدق می کند یعنی ۳۰ درصد حجم آب در روستاها توسط مشترکینی که دارای دو سه برابر الگوی مصرف استفاده می کنند مصرف می شود عمده این مشکلات بد مصرفی و مشکلات خشکسالی است که باعث شده تنش بیشتری در روستاها برای تامین آب داشته باشیم.
* برای رفع مشکلات پیش رو چه اقداماتی انجام داده اید؟
** اگر بارندگی مانند سالهای ۹۶ و ۹۷ بود وضعیت بهتر بود چرا که بارندگی در آن موقع بهتر بود و اگر الگوی مصرف را رعایت کنیم بسیاری از مشکلات حل خواهد شد. البته امسال برای روستاها اعتبارات خوبی پیشبینی شده است امیدواریم بتوانیم پروژه های روستا ها را تا حد امکان برطرف نماییم وپروژه های روستایی را تا حد امکان به اتمام برسانیم تا کنون آنطور که باید وشاید نتوانستهایم از ظرفیت خیرین استفاده کنیم، اما اخیرا با مشارکتهای مردمی در این زمینه انجمن خیرین تشکیل شده است و از خیرین مدرسه ساز الگو گرفتهایم و خیرین آبرسان را تشکیل دادهایم که هیئت امنایی دارد و شروع به کار کرده اند که پیگیر کارهای خیرین هستیم و فکر می کنم بتوانیم در این زمینه اقدامات خوبی انجام دهیم وتا کنون می توان گفت ۱۸ مورد از پروژه خیرین در حال انجام است وتا مدت زمان کوتاهی به اتمام برسد البته ۳ پروژه از ۱۸ پروژه به اتمام رسیده است و همچنین با بسیج سازندگی تفاهمنامهای برقرار کردهایم که آنها کار را انجام می دهند و شرکت جی تی آی نیز در سلطانیه ۱۷ روستا را لوله گذاری کرده است و اخیراً هم تفاهمی با قرارگاه امام حسن مجتبی کشور انجام شده که نزدیک به ۵۵ روستا نیز آبرسانی آن به صورت مشترک انجام می گیرد لذا از همه ظرفیتها استفاده میکنیم تا مشکلات روستاییان در خصوص آب برطرف شود اما درکل اگر الگوی مصرف را رعایت کنیم میتوانیم خشکسالی ها را پشت سر بگذاریم و عبور کنیم .
*مطالباتان از مردم ونهادهای اداری ودولتی چقدر است؟
** مطالبات روستایی ما نزدیک به ۷ میلیارد تومان است و در حوزه شهری نیز نزدیک به ۱۲ یا ۱۳ میلیارد تومان طلب داریم که بخشی از آن از مردم و بخش دیگری نیز از ارگانهای دولتی است البته در ارگانهای دولتی موضوع مهمی که اتفاق افتاده تهاتر است که این تهاتر بین دستگاه های مختلف و دستگاههای خدمات رسان اتفاق میافتد البته بدهی مالیاتی نیز جدایی از این بدهی است که شرکت آب و فاضلاب به عنوان یک شرکت ارزش افزوده و مالیات پرداخت می نماید.
*ایجاد شرکت ها و کارخانه های بزرگی که آب زیادی نیاز دارد لطمه بزرگی است به آب شرب شهر و آبهای زیرزمینی در این خصوص توضیح می فرمایید؟
** مجوز آب این صنایع از شرکت آب منطقه ای صادر می شود اما در خصوص آب شرب ، صنعت ۱۰ درصد مصارف آب ما را تشکیل می دهد در حالیکه آب کشاورزی ۹۰ درصد از آب مصرف ای مارا استفاده میکند. همانگونه که گفته شد ۷۰ تا ۷۵ درصد از آب مصرفی ما از طریق سفره های زیرزمینی و چاه ها استخراج می شود و در شهر و روستا ۴۵۶ حلقه چاه متعلق به آب وفاضلاب است اما برای آب کشاورزی ۲۰ هزار حلقه چاه طبق گزارش های اعلامی وجود دارد که اگر مقایسه کنیم در آب شرب مصرف چقدر پایین است و اگر در آب کشاورزی صرفه جویی کنیم چقدر بهنفع همگان خواهد شد و یک درصد صرفه جویی در آب کشاورزی برابر مصرف یک سال آب شرب استان می باشد در بحث صنعت نیز با توجه به اینکه در صنعت آب گرانبهاست بهتر است که صنایعی که مستقر هستند از بازچرخانی آب و پساب و استفاده کنندد که یک الگوی بهینه شده در همه دنیا می باشد که مانیز در این زمینه پیشرفت خوبی داشتیم که سامانه تصفیه فاضلاب و جمع آوری فاضلاب داریم که در برخی از شهرهای بزرگ در مدار بهره برداری قرار دارد و در زنجان نیز از بخش خصوصی کمک گرفتیم و تصفیه خانه فاضلاب را ارتقا دادیم و بیش از ۶۰ درصد پیشرفت فیزیکی داشته است و ۱۱۰ میلیارد تومان سرمایهگذاری کردیم که با دلار ۳۰۰۰ تومان بوده و از منابع جاری نیز استفاده کردیم که در ۷ سال گذشته دولت هزینهای که داده نزدیک به ۲۴ میلیارد تومان بوده است.